Imagined Ermeniler

Benedict Anderson tek kitapla, o da aslında kitabın içeriğinden çok başlığıyla (Hayali Cemaatler, Imagined Communities) Türkiye'de milliyetçiliğin akademik ve entelektüel dünyada tozunu attı. Bunu yapan Anderson değil tabii, azınlıkçı yayınevleri, editörler, çevirmenler, akademisyenler falandı. Yirmi yıldır Türk veya Türkiye demeye kalkınca hemen şamarı yersin: "Hayali cemaatler". Aslında imagine hayal etmek anlamına gelmiyor tam olarak, tasavvur etmek denebilir. Community de sadece cemaat anlamına gelmiyor. Tasavvur ettiğimiz insan topluluğu demek Imagined Communities. Hani Atatürk'ün bir sözü vardı ya, Ne mutlu Türküm diyene. Tam o manada işte. Irkın ne, Türkçe biliyor musun'dan önce kendini orda görüyor musun, Türk olmayı tasavvur edebiliyor musun? Hayal ile tasavvur şöyle farklıdır. Hayalin kafada da bir somutluğu olması gerekmez. Belirsizdir ve öyle kalır. Tasavvur ise kafa gözüyle görmek demek sadece. Düşünebiliyor musun adamlar neler demiş, düşünebilir miydin böyle olacağını, bana bunlarla geleceğini zerre kadar düşünmedim, biraz düşünürsen bulursun bunun arkasında kimin olduğunu, kendimi evli iki çocuklu işinde gücünde bir yetişkin olarak düşünemezdim asla... gibi şeyler söylediğimizde kastettiğimiz tasavvurdur. Düşüncede kurmak yani. Ne mutlu Türküm diyene. O tasavvur bir bağ oluşturuyor ve ne kadar işlerse proje o kadar başarılmış sayılıyor. Ki Türkiyemizde biz uzun süredir bunu yaşıyoruz. Bir şey tasavvur ediyoruz veya biri onu bizim adımıza ve yerimize tasavvur ediyor ve sonunda oluyor yahut olmuyor. Yeni Müslüman aile de bir tasavvurdu mesela. Modernliğe direnen geleneksel aile değildi çünkü bu. Tam aksine modernlikten geçmiş, geçmekte olan bireylerin tasavvurlarını (ki bu tasavvur yine kafada kurulmuş Asrı Saadete dayandığı için iki kere tasavvur ve icat edilmiş bir şeydi) gerçekleştirecekleri bir durum ve ortamdı. Bunun, bu tür tasavvurların birazı gerçekleşir ve birazı çöpe gider, hesapta olmayan başka şeyler de gerçekleşir ve ortaya bir şey çıkar. Peki liberallerin, azınlıkçıların imagine ettikleri Ermeniler nedir bakalım.

Bir kere olgusal olarak, bu imagine Ermenilere ait bir imagine değil. Ermenistan Ermenilerinin muhakkak birçok tasavvurları, hayalleri, arzuları ve planları vardır. Avrupa, Amerika ve Avustralya'da yaşayan Ermenilerin de hem bulundukları ülke ve içinde yaşadıkları imagined community yani millet üzerinden hem Ermenilik üzerinden bazı kafa görümleri söz konusudur. Ama Türkiye'de? Türkiye'de yok denecek seviyede Ermeni var. Ermenistan'dan çalışmak için gelenler de dahil olmak üzere birkaç yüz bin denemeyecek bir Ermeni nüfus var. Ve bunların siyasi temsili yok. Olsa da Türkiye'de işlendiği ölçüde Ermeni meselesinin bile ağır basan tarafı olamayacak durumdadırlar.

Birkaç yüz bin insanın tek tek veya topluca bir değerinin ayrıca olacağı muhakkak. Bu daha çok ahlaki bir konu ama. Liberallerin kan döktükleri bu mevzuda konunun halkı yok, demek istiyorum. Tasavvur var, tasavvur edilen kayıp. Birkaç yüz bin Ermeni üzerine filan asla dönmüyor düşünceler de bu arada. Bunu yapan Hrant Dink vardı, öldürüldü. Onun davası ve tasavvuru Türkiye'de Ermeni olmak üzerineydi. Onu hoşlansak da hoşlanmasak da algılamaktan uzak duramayışımızın altında bu vardı. Söyledikleri çok çok acayip şeyler olmadığı, kendi ölçülerinde aynı anda uzlaşmacı ve talepçi durmaya, yani görüşler demokrasisi içinde tipik bir yer edinmeye gayret ettiği halde konunun beklenmedikliği nedeniyle sözlerini duyuyorduk hepimiz. Bu üzerine tasavvur kurulabilecek bir konuydu. Bitirildi.

Şimdi gerçek Ermeniler hakkında bir tasavvur edilmiş yer ve durum değil konuşulup duran. Ermenilerin yerini liberallerin role playing diyebileceğimiz siyaseti almış durumda. Üzerine tasavvur kurulacak Ermeniler yok, Ermeni'yi oynayan liberaller var. Aborjincilik veya White Whale'cilik oynamak gibi bir şeye dönüşüyor bu gün geçtikçe. Tasavvurun yerini fantezi yani hayal alıyor. Bu hayal de biraz Mehlika Sultana benziyor. Mehlika Sultana aşık yedi liberal var, ama Mehlika Sultanın kendisi yok. Yahya Kemal ne demişti, "İnsan hayal ettiği müddetçe yaşar". Biz tasavvur edeceğiz, hayal kurmayı maaşlı liberal (siz hiç işsiz liberal gördünüz mü) aşıklara bırakalım.