Tasavvuf, halkçılık

Tasavvuf hâldir, söz değildir, söz ile ele geçmez, diyor Geylani Hazretleri. “Şeriata aykırı bir hal içinde uçarken görürseniz, vurup düşürün beni.” diyen yine Geylani Hazretleridir. Hal; insanın kendini bilmesi, dünyadaki yeri tespit etmesi demektir. “Dünyada garip bir yolcu gibi ol” demenin anlamını kavramaya çalışmaktır tasavvufun özü. İslam gariplerin dinidir, her şeyini kaybetmeyi göze alanların dini. Hz. Ebubekir’in açlıktan ciğerleri kokmuştur. Peki neden ve niçin? Cenneti istediği için mi, biraz da mistik falan olayım diye mi? Sadece Hz. Ebubekir mi, bütün sahabe için bu geçerlidir. Bunlar çok soyut ve anlaşılmaz şeyler mi? Halk için değil.


Tasavvufun somut bir şekilde yaşama alanı bulduğu yerdir tarikatlar. Biçimden öze geçiştir. Tanımlar çoğaltılabilir, genişletilebilir. Şeriat tarikatın özüdür. Tarikatlar kimler arasında yaşama alanı buluyor, kimler içindir tarikatlar? Bugün tarikat deyince dünyadan soyutlanmış insanları bir arada tutan tehlikeli bir şey geliyor aklımıza. Gerçekten kendini soyutlamak için midir tarikatlar? Tasavvuf haldir dedik, tarikatlar halin gündelik hayata yansıması demektir. Gündelik hayatı düzenlemek, örgütlemek demektir.

Kendi için isteyenle (buna cenneti de istemek dahildir), Allah’ın rızasını isteyenin arasındaki fark, mistik olanla hayati olanın arasındaki farktır aynı zamanda. Soyutla somut arasındaki fark. Kabukta kalanla öze değenin arasındaki farktır. Kabuktaysan, kabuğunu parlatmaya çalışırsın. Kaybedeceğin şeyleri düşünürsün, hem dünyada cennet hem ahirette cennet. Beş yıldızlı otellerde haremlik-selamlık etiketiyle İslamcılık yaparsın ve durumu kurtarırsın. Cennet zaten müslümanındır; ama dünya hayatı inanan için cehennemdir. Bunu da tasavvuftan öğreniyoruz. İslamcıların, muhafazakârların yedeğine aldığı şey tasavvuf diye öttükleri şey değildir; Allah’tır, İslam’dır, halktır.

Derviş nefsinden sıyrılmayı isteyen demektir; yani kendini büyük ve kibirli gösterecek her şeyden uzak durmak, halklaşmak demektir. Halklaşmakla tasavvufun, tarikatların ne gibi ilgisi olabilir? Her ikisini de tam olarak tanımlayamazsınız. Tasavvufla ilgili bütün tanımları halkın hayatında bulabilirsiniz. Aba giyendir derviş, halkın giysisi abadır. Kuru ekmeğe şükredendir derviş. Halk kuru ekmeği için kavgadadır. Kıyafet derviş için sadece örtünmek demektir. Unvan hiçbir şeydir; çünkü üstünlük takvadadır. Takvanın, üstünlüğün ne olduğunu öğrenmenin serüvenidir dervişlik. Deli ile derviş çoğu zaman aynı şeydir, halk için. Seçkinler için halk ne kadar cahil, pis ve kabaysa dervişler de o kadar cahil ve kabadır.

Bugün tarikatların örgütlenmelerini sağlayan yine halktır; ama tarikatlar varlıklarını halkla kalarak değil, siyasi güce katılmakla sürdüreceklerine inanmaktadırlar. Oysa anarşisttir derviş, iktidarı tınlamaz. Onun iktidarı İslam’dır. Sınırını Allah belirlemiştir. Her kim olursa olsun tarikat eşiğinden içeri geçmek istiyorsa tarikat kardeşinden ve giderek bütün bir halktan farklı olmadığını kabul etmek zorundadır. Aynı olmak aynileşmek demek değildir. Televizyonlaşmak, dernekleşmek, vakıflaşmak, mersedesleşmek, iktidarlaşmak tarikatların bugün geldiği yerdir. Haksızlığa, haksızlık olduğu için değil, iktidar olabilmek için ses çıkarılıyorsa orada İslam yok demektir. İslam yoksa tasavvuftan, tarikattan bahsedemeyiz. Haksızlık karşısında susmanın şeytanlaşmak olduğunu öğretir oysa tasavvuf. Komşusu açken tok uyuyanın İslam’la ilgisi kalmamıştır. Tasavvuf sanıldığı gibi metafizik bir öğreti değildir; çok fazla yerdedir, dünyadadır. Nefs dünya içindir, ahiret yurdunda nefsten bahsedemeyiz. O zaman dünyada nefsi yenmek gerektir. Evine ekmek götüremediği için intihar etmiş birinin haberini aldığında, intiharı sorgulamaz derviş, intihar edenle hemhal olur, ciğeri yanar. Halkın ciğeri yanıktır, bunun için tasavvufi birçok hal, halkın yaşayışından alınmıştır. Halkın yaşayışıyla, tarikatın öğrettikleri iç içe geçmiştir. Dervişler halktandır zaten. Bu bugün için de geçerlidir.

Halktan kopuk, halkın hayatını hiçe sayan hiçbir şey varlığını devam ettirmez. Seçkinci oldunuz mu, nasipsizsiniz demektir. Derviş, nasibini arayandır. Halk nasibini arayandır. Önce yol diyorsanız kaybettiniz; önce yoldaş sonra yoldur. Önce halkı anlayacaksın, sonra halkınla yola koyulacaksın. Gerisi kuru laftır.